भारत की संस्कृति के लिए... भाषा की उन्नति के लिए... साहित्य के प्रसार के लिए
Changes
Kavita Kosh से
'{{KKRachnakaarParichay |रचनाकार=ओकिउयामा ग्वाइन }} '''ओकिउयामा ग्व...' के साथ नया पृष्ठ बनाया
{{KKRachnakaarParichay
|रचनाकार=ओकिउयामा ग्वाइन
}}
'''ओकिउयामा ग्वाइन परिचय''' (नेपाली)
नेपाली भाषा सिकेर नेपाली साहित्यको शिखरमा पुग्न सक्ने व्यक्तित्व सायद उनी एक मात्र गैरनेपाली होलान् । धेरै नसुनेको, अनौठो नाम भए पनि नेपाली साहित्यवृतमा निकै चर्चित नाम हो यो । प्रवासबाट नेपाली साहित्यको मुलधारमा गरिमामय स्थान पाउने भाग्यमानी कवि हो जसले ईश्वर बरालदेखि चुडामणि बन्धुले सम्पादक गरेको कविता संग्रहमा आफ्नो कविता समाहित भएको पाएको छ । करिब ३० वर्षको उमेरमा नेपाली भाषा देवनागरी लिपिमा लेख्न सिकेका उनी अर्को ३० वर्षमा भारतमा दिइने सबैभन्दा ठुलो पुरस्कार साहित्य अकादमी पाउन सफल भए । उनी यो पुरस्कार पाउने चौथो स्रष्ट्रा थिए। नाम हाे- ओकिउयमा ग्वाइन । सायद नँया पुस्ताका धेरै नेपाली पाठकहरु नसुनेको नाम, नपढिएकाे कवि।
पारसमणि प्रधानको प्रेरणाबाट नेपाली साहित्यमा होमिएको ग्वाइन सन् १९४७ मा मात्र दार्जिलिङ आइपुगेका थिए । सन् १९५० मा पारसमणि प्रधानलले उनको अंग्रेजी र दुवै खेमाको दर्शनमा दखल देखेर दर्शन र भावले भरिएको उमर खैय्यामको रुवाइयात नेपालीमा अनुवाद गर्न लगाए, १५ दिनको म्याद दिएर । तर उनले ७ दिनमै अनुवाद पूरा गरेर आए, देवनागरी लिपीमा होइन रोमन लिपीमा । किनकि त्यसबेलासम्म उनले देवनागरी लिपीमा लेख्न सिकेका थिएनन् । त्यो अनुवादलाई देवनागरी लिपीमा टङ्कन गरी प्रकाशित गरे प्रधानले । त्यो नै ग्वाइनको प्रथम कृति थियो नेपालीमा । तर अंग्रेजीमा लेखिएको Little Life उनको प्रथम कृति हो । उनको प्रथम कविता हिमाल सौन्दर्य चाहिँ लैनसिंह बाङदेलद्वारा सम्पादित ‘प्रभात’मा ८ जनवरी १९५१ मा प्रकाशित गरेको पाउछौँ । पचासको दशकमा उनको कविताहरु धेरै पत्रपत्रिकामा प्रकाशित भएको थियो ।
उनका कविताहरु मुर्धन्य समालोचकहरुले समीक्षा गरेका छन, प्रायः सबैले सकारात्मक टिप्पणी गरे । समालोचक ईश्रव बराल आफ्नो ‘कवि ग्वाइनः छोटो परिचय’ लेखमा लेख्नु हुन्छ, ” आफ्नै पाराका आवेशजनित भाषा, शब्दचयन, व्यञ्जकत्व, कटुकत्व, सामासिक प्रयोग अन्तः सौन्दर्यको रुपायन, दुरारुढ कल्पना, सौन्दर्यचेतना, भाषिकवक्रता ग्वाइनका शैलीका विशेषता हुन् । …. तिनले भावलाई नयाँ अर्थगौरव प्रदान गरेक छन् र आफ्ना कवितालाई भावोद्रेकचित्र, भावात्मक अनुभूति तथा स्वानुभूतिका प्रगाढताले नयाँ सम्प्रेषणशक्ति पनि प्रदान गरेका छन् ।”
ग्वाइनको कविताहरु जीवन दर्शनले भरिएको हुन्छ र निम्नलिखित कवितामा यो पक्ष राम्ररी नै झुल्किएको छः
बटुवा
मेरो माटोको पृथ्वी मैले <br/>
माटोमा गाडेर आएको छु <br/>
मेरो समादिमाथि <br/>
टिमटिम बलेको त्यो <br/>
शेष दियो प्रिय<br/>
मैले ने निभाएर आएको छु ।<br/>
मैले ओकिउयमा ग्वाइन नाम स्कुले जीवनमा नै सुनेको हो र ९ कक्षामा पढ्दा उनले अनुवाद गरेकाे खलिल जिब्रानको तटमा तरङको गीतहरु र हेमिङ्गेको बूढो र समुन्द्र किनेर पढेको हुँ । अरु कविताहरु पनि सानैमा पढ्ने अवसर पाए पनि त्योबेला बुझ्न नसकेकोमा अहिले ग्लानी हुन्छ । उनले काठमाडौको पुरानो बानेश्वरस्थित युनिभर्सल विद्यालयमा पढाउने काम गर्दा भेट्ने अनेकन् प्रयास गर्दा पनि भेट्न नसकेकोमा पछुतो लागेको छ । ओकिउयमा ग्वाइन- मलाई एक किसिमको दार्शनिक जस्तो लाग्छ जसलाई भेट्न सबै चाहने तर कमैले मात्र त्यो सौभाग्य पाउने- ध्यानमग्न साधक जस्तो । सायद यो कविताले ग्वाइनको चरित्र चित्रण गर्छः
वेला शेष
जान्न पाएको छु<br/>
जीवन, मात्र, अभिव्यक्ति एक<br/>
एक शुद्ध उच्चारण।<br/>
हस,<br/>
जान देउ बरु<br/>
भुलिहाले भुलहरू<br/>
एकत्न गरेर राखेको थिएँ<br/>
जे-जति जतनसित<br/>
मणि-माणिक्य भनेर,<br/>
तिम्रै नामको विशुद्ध-विन्याद<br/>
गर्न सकेछु, इहजीवन,<br/>
नाम नै तिम्रो,<br/>
भयो नि मेरो<br/>
जीवनको पूर्ण अभिव्यक्ति<br/>
त्यसै कारण,<br/>
ढोल पिटी, डुल्छु म, संसारभरि<br/>
वेला शेष आएर<br/>
तिम्रै पढ्नेर<br/>
रहन्छु बसी।<br/>
ओकिउयमा ग्वाइनको बारेमा विस्तृत लेख लेख्नु भएको छ डा. लक्खीदेवी सुन्दासले, सिक्किमबाट प्रकाशित भएको प्रक्रिया पत्रिकामा । डा. सुन्दास ग्वाइनको कविता यात्रा केलाउँदै लेख्नु हुन्छ, ” ‘चित्रलेखा’का ( सन् १९५७) १८ फुटकर कविताहरुमा दर्शन र आध्यात्मिक रहस्यवादी, भावमा आश्रित कविताको लयात्मक स्वरुप मात्रिक गीति र गद्य कविताको शैली छ । ‘भाव-सम्भवा’ (सन् १९६२-दोस्रो कृति)- र ‘अनामिका’ ( सन् १९६५, तेस्रो कृति) का कविताहरुमा मुलतः प्रकृतिको मानवीकरण गरिएको छ । यसबाहेक उनको आध्यात्मिक एंव ईश्वरवादी आस्तिक स्पर्शसमेत रहेको छ ।”
ओकिउयमा ग्वाइनको कविताको चर्चा गर्दै समालोचक चुडामणि बन्धुले साझा कविताको भूमिकामा लेख्छन्, ”नेपाली कविताको इतिहासमा ओकिउयमा ग्वाइनको आफ्नै किसिमको योगदान छ । वेदना जस्ता सुरुका रचनामा उनको सिकारुपन पाइन्छ तर ‘भावसन्भवा’ र ‘अनामिका’ मा सङग्रहित कविताले उनका प्रतिभाको परिचय दिन्छन् । कही प्रतीकहरुका सहायताले अनि कही सोझै थोरैमा धेरै भन्नु ग्वाइनको आफ्नै शैली हो । तर यसले गर्दा उनका कवितामा केही अमुर्तता र अस्पष्टता पनि पाइन्छन् । पछिका कवितामा चित्रात्मकता प्रखर हुँदै गएको देखिन्छ ।”
शेष आवरण उनको निकै राम्रो कवितामा पर्छ । यस कवितामा असमिया भाषाको प्रयोग गरेर शब्दार्थ पनि दिएको छ । कविताको भाव बुझ्न सजिलो भए पनि शब्दहरु बुझ्न कठिन छ ।
शेष आवरण
आज जीवनमा<br/>
शीतलको प्रकोप बढेछ;<br/>
पक्व धान्य कृषकदलले<br/>
काटेर लगेछ<br/>
मात्र पाथारमा,<br/>
शैत्य-ऊर्मी फैलेर रहेछ ।<br/>
रातको अँध्यारोमा<br/>
धानका नरा[1]<br/>
तन्देरी ठिटाले, शीतका गीतले<br/>
काटेर लगेर<br/>
हाडली घर[2] बनाई राखेछ<br/>
मीनसङ्क्रान्तिको उषाको क्षण<br/>
अग्निपूजा गर्नको लागि<br/>
जलाई घर ।<br/>
मेरै जीवनमा शीतको प्रकोप<br/>
बढ्दै गएछ-<br/>
आऊ द्वादशी<br/>
आऊ न कामिनी दामिनी भामिनी, आऊ रमण-<br/>
योग्या रमणी,-<br/>
तिमीहरु सबैका, देह-अनल<br/>
जलाएर राख्न<br/>
मेरो परिधि घेरेर<br/>
आउँछ होला तब<br/>
निष्काम तारुण्य<br/>
जीवनमा मेरो<br/>
फर्केर फेरि<br/>
-त्यसैले-<br/>
दहेर तिनका,<br/>
देहका दैहिक, हुताशनमा<br/>
कामना मेरो, भस्मीभूत<br/>
भएपश्चात्<br/>
नुहाएर मलाई, अभिज्ञ गङ्गाको<br/>
पूत सलिलमा<br/>
आवृत गर्नू शेष आवरण<br/>
-श्वताम्बरले ।<br/>
शब्दार्थः
१. नरा- (असमिया) धानका बाला काटेर लगेपछि रहेको फेदसम्मको बाँकी अंश, पराल ।
२. हाडली घर- (असमिया) ठिटाहरुल् राति-राति उक्त नरा काटेर बनाएको घर, यो घर खेत मै बनाइन्छ । माघी-सङ्क्रान्तिको दिन एकाबिहान अग्निपूजाका लागि यो घर जलाउँछ । यो दिनलाई आसाममा “माघ बिहु” भन्दछन् र यो एउटा जातीय उत्सव हो ।
‘सुनाखरी’ ग्वाइनको काव्यात्मक उपन्यास हो जुन कृतिमा ग्वाइनलाई सन् १९८० मा साहित्य अकादमी पुरस्कार दिइ्यो । यो उपन्यासले जति प्रंशसा पाए त्यति नै आलोचना पनि खप्न पर्यो । यस विषयमा कवि एंव समालोचक डा. जस योन्ञन प्यासीको आफ्नो पुस्तक “परिचर्चा”मा दिएको स्पष्टोक्ति मननीय छ । समालोचक ‘प्यासी’ लेख्नुहुन्छ – “ग्वाइनको नागबेली (ग्वाइनको पूर्वप्रकाशित उपन्यास, सन्१९७० ) सबैको हृदयमा फैलिन सकेन, सुनाखरी कसैको हृदयमा फुल्न सकेन । …. उपन्यासलाई उपन्यास हुनु पनि आधार चाहिन्छ अनि उपन्यासलाई त्यही चाहिने आधार र तत्त्वहरु ‘सुनाखरी’मा छैनन्। … वास्तवमा सुनाखरी उपन्यास पनि होइन मेरो दृष्टिमा । … मैले सुनाखरीलाई ‘उपन्यास’ नभनेर ‘पुस्तक’ मात्र भन्दै आएको छु । … सुनाखरीले राष्ट्रिय अकादेमी पुरस्कार पाएकोमा हामीलाई अगाध हर्ष छ, तर सुनाखरी बुझ्न नसकेकोमा भने हामीलाई उतिकै अमर्ष पनि छ ।”
प्रसिद्ध समालोचक कृष्णचन्द्रसिंह प्रधानले ‘सुनाखरी’ चिरफार गरेका छन्, उनको बहुचर्चित ‘नेपाली उपन्यास र उपन्यासकार’ पुस्तकमा लेख्छन, ” सुनाखरिको मानवात्माको स्थिति र नागार्जुनद्वारा प्रतिपादित शून्यमा कति तादात्मय छ । शून्यलाई शून्य पनि भन्न नसकिने अशून्य पनि भन्न नमिल्ने र यी दुवै पनि भन्न नहुने परिभाषासँग मिल्दो शून्यको स्थितिबोध सुनाखरीको स्वचैतन्यको छ ।” उनले सुनखरी उपन्यास भने पनि सजिलैसँग अंगीकार गर्न नसक्ने बताउँदै यस्तै उपन्यास लेखिने हो भने विश्वमा उपन्यासको भविष्य कस्तो होला भनी आशंका व्यक्त गरेका छन् ।
ओकिउयमा ग्वाइन अंग्रेजीमा पनि राम्रै दख्खल भएको हस्तसिद्ध लेखक हुन् । करिब ३५ वर्षअघि उनको The Drama पढेको थिएँ । यो पुस्तकमा उनले यौन र भोक वास्तवमा दुई वृत्ति होइन, एउटै हो, यी कुरा मान्छेको आधारभूत आवश्कता होइन, मान्छे नै आधारभूत हो भन्ने भाव व्यक्त गरेका छन् । यो पुस्तकको बारेमा पुस्तकको खोलको अन्तिम पातोमा लेखक/ सम्पादक भरत यादव, लेखक रामलाल अधिकारीले पुस्तकबारेमा आफ्नो धारण व्यक्त गरेका छन् । यस पुस्तकबारेमा लक्खीदेवी सुन्दास लेख्छन्, ”अंग्रेजी भाषामा उनका दुई मौलिक कृतिहरुमा पहिलो लिटल लाइफ ( कविता) र ‘द ड्रामा’ (नाटक), सृष्ट्रिका दुई प्राणी नारी र पुरुषलाई संवादको माध्यमबाट विश्व-ब्रह्माण्ड, जीवन-जगतका रहस्यलाई ‘द ड्रामा’मा उपस्थित गरिएको छ ।”
ओकिउयमा ग्वाइनको कविताको शैली विषयमा धेरै विद्वान्हरुले टिकाटिप्पणी गरेका छन् । चुडामणि भट्टरार्इ लेख्छन्, ”बङ्गाली परम्परा पचाएर नेपालीमा सोझै बङ्गालीबाटै कविताको शैली उतार्न उत्रेका, नेपाली मातृभाषा नभएर पनि नेपालीका कवि हुन- ओकिउयमा ग्वाइन ।”
त्यस्तै डा. कुमार प्रधान लेख्छन्,” ओकिउयमा ग्वाइनका कविता विशिष्ट कोटिका छन् ।… रहस्यवाद, र अध्यात्मकतिरको गहिरो चाखले ग्वाइनको लेखनलाई रहस्यात्मक दिएको छ। उनको रुचि विस्तृत छ। आफ्नो बौद्धिक तीक्ष्णता र रहस्यमय भावद्वारा उनी कविताको नयाँ उचाइमा पुग्दछन् ।”
ओकिउयमा ग्वाइनको अन्तिम कविता संग्रह सुवर्ण-पल्लव नेपाल राजकीय प्रज्ञा-प्रतिष्ठानले वि.स. २०५० सालमा प्रकाशित गरेकाे थियो । त्यस पुस्तकको भूमिकामा रोचक धिमिरे लेख्छन, ”आधुनिक नेपाली साहित्यको विकासको राम्रो थालनी वि.स. २००४ सालदेखि भएको मानिन्छ। ओकिउयमा ग्वाइनका कविता पनि त्यसै समयावधिमा प्रकाशित हुन थालेका हुन् । आफ् बसोबास गरेको बङ्गालको परिवेश, बङ्गाली वातावरण, बङ्गाली वाङ्मयको प्रभाव ग्वाइनमा पर्नु स्वभाविक हो । अतः यहाँका कवितामा बङ्गाली काव्यधाराको शैलीको प्रचुर छनक पाइन्छ । नेपालमा उतिसारो परिचित नभएका ग्वाइनलाई हाम्रो नजीक ल्याएर चर्चित गराउने जसचाहिँ नारायण बाँस्कोटीको ‘प्रगति’ पत्रिकालाई दिनुपर्दछ । जगदम्बा प्रकाशनद्वारा वि.स. २०१८ मा प्रकाशित कविता-सङ्कलन ‘भावसम्भवा’ले पनि ग्वाइनलाई नेपाल र नेपालीको अझ निकट ल्याइदिएको कुरा बिर्सनु हुँदैन ।”
समालोचक लक्खीदेवी सुन्दासको अनुसार ओकिउयमा ग्वाइनले सुनखरीको अंग्रेजीमा अनुवाद गरिसक्नु भएको थियो । यसकाे बाहेक जयशंकर प्रसादको आधुनिक दार्शनिक महाकाव्य ‘ कामायनी’, चिनियाँ भाषाको ‘फायियान’ पनि अनुवाद भएको जानकारी छ तर प्रकाशनमा आयो-आएन कुनै जानकारी छैन ।
जापानी बाबु, तिब्बती आमाबाट सन् १९२० मा हङकङमा जन्मनु भएको ओकिउयमा ग्वाइन, जीवनको पूर्वार्ध कलकत्तामा बितेको पाउछौ जहाँ उनले बङ्गला, संस्कृत र अंग्रेजी भाषाको ज्ञान हासिल गरे । २६ वर्षको उमेरमा दार्जीलिङ आए ग्वाइन, जागिर खाए, विभिन्न काम गरे जीवनोपार्जन गर्नको लागि अनि सिके नेपाली भाषा नेपाली साहित्यको मोहले । विमात्री नेपाली भाषी भएर पनि नेपाली साहित्यलाई ठूलो योगदान दिने ओकिउयमा ग्वाइन सन् १९९३मा बित्नु भयो । अर्का विमात्री नेपाली लेखक हुन पिटर चेङ जसले सन् १९७६ मा अधुरो सपना प्रकाशित गरेका थिए । उनले मृत्युपछि नाटक पनि लेखे र दार्जीलिङमा मञ्चन पनि गरियो । चिनिया मुलका चेङ दार्जीलिङमा बसेर नेपाली साहित्य सेवा गरिरहे ।
ओकिउयमा ग्वाइनको कविताहरुमा पूर्वीय र पाश्चात्य दर्शनको प्रचुर मात्रा प्रयोग गरेको पाउँछौँ । बौद्ध दर्शनबाट प्रभावित उहाँको कविताहरु साधारण पाठकहरुले बुझ्न निकै बौद्धिक कसरत गर्नुपर्छ । साहित्यमा सधैँ नयाँ प्रयोग गर्न रुचाउने ओकिउयमा ग्वाइन विदेशी भए पनि नेपाली भाषी भएर बाँचे अपितु उहाँमा अरु भाषाको पनि राम्रो ज्ञान र लेखन शिल्प थियो । सायद तलको कविताले ओकिउयमा ग्वाइनको कवि छविलाई स्पष्ट्र पार्न सहयोग गर्छ ।
स्थान-च्युत<br/>
आकाशका परिधिबीच<br/>
आदिम पृथ्विी<br/>
रहिन्छ पैली<br/>
मृत्युदेखि<br/>
मृत्यु-हीनसम्म<br/>
तर, ठाँउ मेरो छैन<br/>
श्थितिबीच उभिनका लागि<br/>
पदचिन्ह भएर।<br/>
वेदनाका विस्तारहरु<br/>
मोहमय विरागमा<br/>
अश्रुमय कुहिरोबीच<br/>
चियाउँदै रहेछन् बसी<br/>
निष्टुर प्रहरी झै,<br/>
मेरो यो जीवनको<br/>
प्रखर-प्रवाह<br/>
रोक्च भनी क्षणभर<br/>
थकित भई।<br/>
म रोकी गएँ<br/>
रोकी जान्छु<br/>
विस्वको यो<br/>
दृष्टिहीनता-<br/>
गन्तव्यहीन-<br/>
गौरव-विहीन गति,-<br/>
म, अघिअघि,<br/>
तानेर लाँदैछु विश्व<br/>
आविष्कार-बिना केही<br/>
अबुझनेर<br/>
मर्म्म-हीन माटाका<br/>
निर्ममतादेखि।<br/>
'''स्रोतः [https://sahityapost.com/2021/02/27104/?fbclid=IwAR0worgCjdOQg6c-tlT000wVsKwcPUfFZlpSi4h68gBRK6Mtoiv6ASgmby0 ओकिउयमा ग्वाइनः नेपाली साहित्यका गैरनेपाली साहित्यकार]''' शरद प्रधान, साहित्यपोष्ट, माघ २१, २०७७ १०:०० मा प्रकाशित
|रचनाकार=ओकिउयामा ग्वाइन
}}
'''ओकिउयामा ग्वाइन परिचय''' (नेपाली)
नेपाली भाषा सिकेर नेपाली साहित्यको शिखरमा पुग्न सक्ने व्यक्तित्व सायद उनी एक मात्र गैरनेपाली होलान् । धेरै नसुनेको, अनौठो नाम भए पनि नेपाली साहित्यवृतमा निकै चर्चित नाम हो यो । प्रवासबाट नेपाली साहित्यको मुलधारमा गरिमामय स्थान पाउने भाग्यमानी कवि हो जसले ईश्वर बरालदेखि चुडामणि बन्धुले सम्पादक गरेको कविता संग्रहमा आफ्नो कविता समाहित भएको पाएको छ । करिब ३० वर्षको उमेरमा नेपाली भाषा देवनागरी लिपिमा लेख्न सिकेका उनी अर्को ३० वर्षमा भारतमा दिइने सबैभन्दा ठुलो पुरस्कार साहित्य अकादमी पाउन सफल भए । उनी यो पुरस्कार पाउने चौथो स्रष्ट्रा थिए। नाम हाे- ओकिउयमा ग्वाइन । सायद नँया पुस्ताका धेरै नेपाली पाठकहरु नसुनेको नाम, नपढिएकाे कवि।
पारसमणि प्रधानको प्रेरणाबाट नेपाली साहित्यमा होमिएको ग्वाइन सन् १९४७ मा मात्र दार्जिलिङ आइपुगेका थिए । सन् १९५० मा पारसमणि प्रधानलले उनको अंग्रेजी र दुवै खेमाको दर्शनमा दखल देखेर दर्शन र भावले भरिएको उमर खैय्यामको रुवाइयात नेपालीमा अनुवाद गर्न लगाए, १५ दिनको म्याद दिएर । तर उनले ७ दिनमै अनुवाद पूरा गरेर आए, देवनागरी लिपीमा होइन रोमन लिपीमा । किनकि त्यसबेलासम्म उनले देवनागरी लिपीमा लेख्न सिकेका थिएनन् । त्यो अनुवादलाई देवनागरी लिपीमा टङ्कन गरी प्रकाशित गरे प्रधानले । त्यो नै ग्वाइनको प्रथम कृति थियो नेपालीमा । तर अंग्रेजीमा लेखिएको Little Life उनको प्रथम कृति हो । उनको प्रथम कविता हिमाल सौन्दर्य चाहिँ लैनसिंह बाङदेलद्वारा सम्पादित ‘प्रभात’मा ८ जनवरी १९५१ मा प्रकाशित गरेको पाउछौँ । पचासको दशकमा उनको कविताहरु धेरै पत्रपत्रिकामा प्रकाशित भएको थियो ।
उनका कविताहरु मुर्धन्य समालोचकहरुले समीक्षा गरेका छन, प्रायः सबैले सकारात्मक टिप्पणी गरे । समालोचक ईश्रव बराल आफ्नो ‘कवि ग्वाइनः छोटो परिचय’ लेखमा लेख्नु हुन्छ, ” आफ्नै पाराका आवेशजनित भाषा, शब्दचयन, व्यञ्जकत्व, कटुकत्व, सामासिक प्रयोग अन्तः सौन्दर्यको रुपायन, दुरारुढ कल्पना, सौन्दर्यचेतना, भाषिकवक्रता ग्वाइनका शैलीका विशेषता हुन् । …. तिनले भावलाई नयाँ अर्थगौरव प्रदान गरेक छन् र आफ्ना कवितालाई भावोद्रेकचित्र, भावात्मक अनुभूति तथा स्वानुभूतिका प्रगाढताले नयाँ सम्प्रेषणशक्ति पनि प्रदान गरेका छन् ।”
ग्वाइनको कविताहरु जीवन दर्शनले भरिएको हुन्छ र निम्नलिखित कवितामा यो पक्ष राम्ररी नै झुल्किएको छः
बटुवा
मेरो माटोको पृथ्वी मैले <br/>
माटोमा गाडेर आएको छु <br/>
मेरो समादिमाथि <br/>
टिमटिम बलेको त्यो <br/>
शेष दियो प्रिय<br/>
मैले ने निभाएर आएको छु ।<br/>
मैले ओकिउयमा ग्वाइन नाम स्कुले जीवनमा नै सुनेको हो र ९ कक्षामा पढ्दा उनले अनुवाद गरेकाे खलिल जिब्रानको तटमा तरङको गीतहरु र हेमिङ्गेको बूढो र समुन्द्र किनेर पढेको हुँ । अरु कविताहरु पनि सानैमा पढ्ने अवसर पाए पनि त्योबेला बुझ्न नसकेकोमा अहिले ग्लानी हुन्छ । उनले काठमाडौको पुरानो बानेश्वरस्थित युनिभर्सल विद्यालयमा पढाउने काम गर्दा भेट्ने अनेकन् प्रयास गर्दा पनि भेट्न नसकेकोमा पछुतो लागेको छ । ओकिउयमा ग्वाइन- मलाई एक किसिमको दार्शनिक जस्तो लाग्छ जसलाई भेट्न सबै चाहने तर कमैले मात्र त्यो सौभाग्य पाउने- ध्यानमग्न साधक जस्तो । सायद यो कविताले ग्वाइनको चरित्र चित्रण गर्छः
वेला शेष
जान्न पाएको छु<br/>
जीवन, मात्र, अभिव्यक्ति एक<br/>
एक शुद्ध उच्चारण।<br/>
हस,<br/>
जान देउ बरु<br/>
भुलिहाले भुलहरू<br/>
एकत्न गरेर राखेको थिएँ<br/>
जे-जति जतनसित<br/>
मणि-माणिक्य भनेर,<br/>
तिम्रै नामको विशुद्ध-विन्याद<br/>
गर्न सकेछु, इहजीवन,<br/>
नाम नै तिम्रो,<br/>
भयो नि मेरो<br/>
जीवनको पूर्ण अभिव्यक्ति<br/>
त्यसै कारण,<br/>
ढोल पिटी, डुल्छु म, संसारभरि<br/>
वेला शेष आएर<br/>
तिम्रै पढ्नेर<br/>
रहन्छु बसी।<br/>
ओकिउयमा ग्वाइनको बारेमा विस्तृत लेख लेख्नु भएको छ डा. लक्खीदेवी सुन्दासले, सिक्किमबाट प्रकाशित भएको प्रक्रिया पत्रिकामा । डा. सुन्दास ग्वाइनको कविता यात्रा केलाउँदै लेख्नु हुन्छ, ” ‘चित्रलेखा’का ( सन् १९५७) १८ फुटकर कविताहरुमा दर्शन र आध्यात्मिक रहस्यवादी, भावमा आश्रित कविताको लयात्मक स्वरुप मात्रिक गीति र गद्य कविताको शैली छ । ‘भाव-सम्भवा’ (सन् १९६२-दोस्रो कृति)- र ‘अनामिका’ ( सन् १९६५, तेस्रो कृति) का कविताहरुमा मुलतः प्रकृतिको मानवीकरण गरिएको छ । यसबाहेक उनको आध्यात्मिक एंव ईश्वरवादी आस्तिक स्पर्शसमेत रहेको छ ।”
ओकिउयमा ग्वाइनको कविताको चर्चा गर्दै समालोचक चुडामणि बन्धुले साझा कविताको भूमिकामा लेख्छन्, ”नेपाली कविताको इतिहासमा ओकिउयमा ग्वाइनको आफ्नै किसिमको योगदान छ । वेदना जस्ता सुरुका रचनामा उनको सिकारुपन पाइन्छ तर ‘भावसन्भवा’ र ‘अनामिका’ मा सङग्रहित कविताले उनका प्रतिभाको परिचय दिन्छन् । कही प्रतीकहरुका सहायताले अनि कही सोझै थोरैमा धेरै भन्नु ग्वाइनको आफ्नै शैली हो । तर यसले गर्दा उनका कवितामा केही अमुर्तता र अस्पष्टता पनि पाइन्छन् । पछिका कवितामा चित्रात्मकता प्रखर हुँदै गएको देखिन्छ ।”
शेष आवरण उनको निकै राम्रो कवितामा पर्छ । यस कवितामा असमिया भाषाको प्रयोग गरेर शब्दार्थ पनि दिएको छ । कविताको भाव बुझ्न सजिलो भए पनि शब्दहरु बुझ्न कठिन छ ।
शेष आवरण
आज जीवनमा<br/>
शीतलको प्रकोप बढेछ;<br/>
पक्व धान्य कृषकदलले<br/>
काटेर लगेछ<br/>
मात्र पाथारमा,<br/>
शैत्य-ऊर्मी फैलेर रहेछ ।<br/>
रातको अँध्यारोमा<br/>
धानका नरा[1]<br/>
तन्देरी ठिटाले, शीतका गीतले<br/>
काटेर लगेर<br/>
हाडली घर[2] बनाई राखेछ<br/>
मीनसङ्क्रान्तिको उषाको क्षण<br/>
अग्निपूजा गर्नको लागि<br/>
जलाई घर ।<br/>
मेरै जीवनमा शीतको प्रकोप<br/>
बढ्दै गएछ-<br/>
आऊ द्वादशी<br/>
आऊ न कामिनी दामिनी भामिनी, आऊ रमण-<br/>
योग्या रमणी,-<br/>
तिमीहरु सबैका, देह-अनल<br/>
जलाएर राख्न<br/>
मेरो परिधि घेरेर<br/>
आउँछ होला तब<br/>
निष्काम तारुण्य<br/>
जीवनमा मेरो<br/>
फर्केर फेरि<br/>
-त्यसैले-<br/>
दहेर तिनका,<br/>
देहका दैहिक, हुताशनमा<br/>
कामना मेरो, भस्मीभूत<br/>
भएपश्चात्<br/>
नुहाएर मलाई, अभिज्ञ गङ्गाको<br/>
पूत सलिलमा<br/>
आवृत गर्नू शेष आवरण<br/>
-श्वताम्बरले ।<br/>
शब्दार्थः
१. नरा- (असमिया) धानका बाला काटेर लगेपछि रहेको फेदसम्मको बाँकी अंश, पराल ।
२. हाडली घर- (असमिया) ठिटाहरुल् राति-राति उक्त नरा काटेर बनाएको घर, यो घर खेत मै बनाइन्छ । माघी-सङ्क्रान्तिको दिन एकाबिहान अग्निपूजाका लागि यो घर जलाउँछ । यो दिनलाई आसाममा “माघ बिहु” भन्दछन् र यो एउटा जातीय उत्सव हो ।
‘सुनाखरी’ ग्वाइनको काव्यात्मक उपन्यास हो जुन कृतिमा ग्वाइनलाई सन् १९८० मा साहित्य अकादमी पुरस्कार दिइ्यो । यो उपन्यासले जति प्रंशसा पाए त्यति नै आलोचना पनि खप्न पर्यो । यस विषयमा कवि एंव समालोचक डा. जस योन्ञन प्यासीको आफ्नो पुस्तक “परिचर्चा”मा दिएको स्पष्टोक्ति मननीय छ । समालोचक ‘प्यासी’ लेख्नुहुन्छ – “ग्वाइनको नागबेली (ग्वाइनको पूर्वप्रकाशित उपन्यास, सन्१९७० ) सबैको हृदयमा फैलिन सकेन, सुनाखरी कसैको हृदयमा फुल्न सकेन । …. उपन्यासलाई उपन्यास हुनु पनि आधार चाहिन्छ अनि उपन्यासलाई त्यही चाहिने आधार र तत्त्वहरु ‘सुनाखरी’मा छैनन्। … वास्तवमा सुनाखरी उपन्यास पनि होइन मेरो दृष्टिमा । … मैले सुनाखरीलाई ‘उपन्यास’ नभनेर ‘पुस्तक’ मात्र भन्दै आएको छु । … सुनाखरीले राष्ट्रिय अकादेमी पुरस्कार पाएकोमा हामीलाई अगाध हर्ष छ, तर सुनाखरी बुझ्न नसकेकोमा भने हामीलाई उतिकै अमर्ष पनि छ ।”
प्रसिद्ध समालोचक कृष्णचन्द्रसिंह प्रधानले ‘सुनाखरी’ चिरफार गरेका छन्, उनको बहुचर्चित ‘नेपाली उपन्यास र उपन्यासकार’ पुस्तकमा लेख्छन, ” सुनाखरिको मानवात्माको स्थिति र नागार्जुनद्वारा प्रतिपादित शून्यमा कति तादात्मय छ । शून्यलाई शून्य पनि भन्न नसकिने अशून्य पनि भन्न नमिल्ने र यी दुवै पनि भन्न नहुने परिभाषासँग मिल्दो शून्यको स्थितिबोध सुनाखरीको स्वचैतन्यको छ ।” उनले सुनखरी उपन्यास भने पनि सजिलैसँग अंगीकार गर्न नसक्ने बताउँदै यस्तै उपन्यास लेखिने हो भने विश्वमा उपन्यासको भविष्य कस्तो होला भनी आशंका व्यक्त गरेका छन् ।
ओकिउयमा ग्वाइन अंग्रेजीमा पनि राम्रै दख्खल भएको हस्तसिद्ध लेखक हुन् । करिब ३५ वर्षअघि उनको The Drama पढेको थिएँ । यो पुस्तकमा उनले यौन र भोक वास्तवमा दुई वृत्ति होइन, एउटै हो, यी कुरा मान्छेको आधारभूत आवश्कता होइन, मान्छे नै आधारभूत हो भन्ने भाव व्यक्त गरेका छन् । यो पुस्तकको बारेमा पुस्तकको खोलको अन्तिम पातोमा लेखक/ सम्पादक भरत यादव, लेखक रामलाल अधिकारीले पुस्तकबारेमा आफ्नो धारण व्यक्त गरेका छन् । यस पुस्तकबारेमा लक्खीदेवी सुन्दास लेख्छन्, ”अंग्रेजी भाषामा उनका दुई मौलिक कृतिहरुमा पहिलो लिटल लाइफ ( कविता) र ‘द ड्रामा’ (नाटक), सृष्ट्रिका दुई प्राणी नारी र पुरुषलाई संवादको माध्यमबाट विश्व-ब्रह्माण्ड, जीवन-जगतका रहस्यलाई ‘द ड्रामा’मा उपस्थित गरिएको छ ।”
ओकिउयमा ग्वाइनको कविताको शैली विषयमा धेरै विद्वान्हरुले टिकाटिप्पणी गरेका छन् । चुडामणि भट्टरार्इ लेख्छन्, ”बङ्गाली परम्परा पचाएर नेपालीमा सोझै बङ्गालीबाटै कविताको शैली उतार्न उत्रेका, नेपाली मातृभाषा नभएर पनि नेपालीका कवि हुन- ओकिउयमा ग्वाइन ।”
त्यस्तै डा. कुमार प्रधान लेख्छन्,” ओकिउयमा ग्वाइनका कविता विशिष्ट कोटिका छन् ।… रहस्यवाद, र अध्यात्मकतिरको गहिरो चाखले ग्वाइनको लेखनलाई रहस्यात्मक दिएको छ। उनको रुचि विस्तृत छ। आफ्नो बौद्धिक तीक्ष्णता र रहस्यमय भावद्वारा उनी कविताको नयाँ उचाइमा पुग्दछन् ।”
ओकिउयमा ग्वाइनको अन्तिम कविता संग्रह सुवर्ण-पल्लव नेपाल राजकीय प्रज्ञा-प्रतिष्ठानले वि.स. २०५० सालमा प्रकाशित गरेकाे थियो । त्यस पुस्तकको भूमिकामा रोचक धिमिरे लेख्छन, ”आधुनिक नेपाली साहित्यको विकासको राम्रो थालनी वि.स. २००४ सालदेखि भएको मानिन्छ। ओकिउयमा ग्वाइनका कविता पनि त्यसै समयावधिमा प्रकाशित हुन थालेका हुन् । आफ् बसोबास गरेको बङ्गालको परिवेश, बङ्गाली वातावरण, बङ्गाली वाङ्मयको प्रभाव ग्वाइनमा पर्नु स्वभाविक हो । अतः यहाँका कवितामा बङ्गाली काव्यधाराको शैलीको प्रचुर छनक पाइन्छ । नेपालमा उतिसारो परिचित नभएका ग्वाइनलाई हाम्रो नजीक ल्याएर चर्चित गराउने जसचाहिँ नारायण बाँस्कोटीको ‘प्रगति’ पत्रिकालाई दिनुपर्दछ । जगदम्बा प्रकाशनद्वारा वि.स. २०१८ मा प्रकाशित कविता-सङ्कलन ‘भावसम्भवा’ले पनि ग्वाइनलाई नेपाल र नेपालीको अझ निकट ल्याइदिएको कुरा बिर्सनु हुँदैन ।”
समालोचक लक्खीदेवी सुन्दासको अनुसार ओकिउयमा ग्वाइनले सुनखरीको अंग्रेजीमा अनुवाद गरिसक्नु भएको थियो । यसकाे बाहेक जयशंकर प्रसादको आधुनिक दार्शनिक महाकाव्य ‘ कामायनी’, चिनियाँ भाषाको ‘फायियान’ पनि अनुवाद भएको जानकारी छ तर प्रकाशनमा आयो-आएन कुनै जानकारी छैन ।
जापानी बाबु, तिब्बती आमाबाट सन् १९२० मा हङकङमा जन्मनु भएको ओकिउयमा ग्वाइन, जीवनको पूर्वार्ध कलकत्तामा बितेको पाउछौ जहाँ उनले बङ्गला, संस्कृत र अंग्रेजी भाषाको ज्ञान हासिल गरे । २६ वर्षको उमेरमा दार्जीलिङ आए ग्वाइन, जागिर खाए, विभिन्न काम गरे जीवनोपार्जन गर्नको लागि अनि सिके नेपाली भाषा नेपाली साहित्यको मोहले । विमात्री नेपाली भाषी भएर पनि नेपाली साहित्यलाई ठूलो योगदान दिने ओकिउयमा ग्वाइन सन् १९९३मा बित्नु भयो । अर्का विमात्री नेपाली लेखक हुन पिटर चेङ जसले सन् १९७६ मा अधुरो सपना प्रकाशित गरेका थिए । उनले मृत्युपछि नाटक पनि लेखे र दार्जीलिङमा मञ्चन पनि गरियो । चिनिया मुलका चेङ दार्जीलिङमा बसेर नेपाली साहित्य सेवा गरिरहे ।
ओकिउयमा ग्वाइनको कविताहरुमा पूर्वीय र पाश्चात्य दर्शनको प्रचुर मात्रा प्रयोग गरेको पाउँछौँ । बौद्ध दर्शनबाट प्रभावित उहाँको कविताहरु साधारण पाठकहरुले बुझ्न निकै बौद्धिक कसरत गर्नुपर्छ । साहित्यमा सधैँ नयाँ प्रयोग गर्न रुचाउने ओकिउयमा ग्वाइन विदेशी भए पनि नेपाली भाषी भएर बाँचे अपितु उहाँमा अरु भाषाको पनि राम्रो ज्ञान र लेखन शिल्प थियो । सायद तलको कविताले ओकिउयमा ग्वाइनको कवि छविलाई स्पष्ट्र पार्न सहयोग गर्छ ।
स्थान-च्युत<br/>
आकाशका परिधिबीच<br/>
आदिम पृथ्विी<br/>
रहिन्छ पैली<br/>
मृत्युदेखि<br/>
मृत्यु-हीनसम्म<br/>
तर, ठाँउ मेरो छैन<br/>
श्थितिबीच उभिनका लागि<br/>
पदचिन्ह भएर।<br/>
वेदनाका विस्तारहरु<br/>
मोहमय विरागमा<br/>
अश्रुमय कुहिरोबीच<br/>
चियाउँदै रहेछन् बसी<br/>
निष्टुर प्रहरी झै,<br/>
मेरो यो जीवनको<br/>
प्रखर-प्रवाह<br/>
रोक्च भनी क्षणभर<br/>
थकित भई।<br/>
म रोकी गएँ<br/>
रोकी जान्छु<br/>
विस्वको यो<br/>
दृष्टिहीनता-<br/>
गन्तव्यहीन-<br/>
गौरव-विहीन गति,-<br/>
म, अघिअघि,<br/>
तानेर लाँदैछु विश्व<br/>
आविष्कार-बिना केही<br/>
अबुझनेर<br/>
मर्म्म-हीन माटाका<br/>
निर्ममतादेखि।<br/>
'''स्रोतः [https://sahityapost.com/2021/02/27104/?fbclid=IwAR0worgCjdOQg6c-tlT000wVsKwcPUfFZlpSi4h68gBRK6Mtoiv6ASgmby0 ओकिउयमा ग्वाइनः नेपाली साहित्यका गैरनेपाली साहित्यकार]''' शरद प्रधान, साहित्यपोष्ट, माघ २१, २०७७ १०:०० मा प्रकाशित
