भारत की संस्कृति के लिए... भाषा की उन्नति के लिए... साहित्य के प्रसार के लिए

"अध्याय ८ / भाग १ / श्रीमदभगवदगीता / मृदुल कीर्ति" के अवतरणों में अंतर

Kavita Kosh से
यहाँ जाएँ: भ्रमण, खोज
(नया पृष्ठ: {{KKGlobal}} {{KKRachna |रचनाकार=मृदुल कीर्ति |संग्रह=श्रीमदभगवदगीता / मृदुल की…)
 
पंक्ति 5: पंक्ति 5:
 
}}
 
}}
 
<poem>
 
<poem>
 +
<span class="upnishad_mantra">
 +
किं तद्ब्रह्म किमध्यात्मं किं कर्म पुरुषोत्तम।
 +
अधिभूतं च किं प्रोक्तमधिदैवं किमुच्यते॥८- १॥
 +
</span>
 
अथ अष्टमोअध्याय
 
अथ अष्टमोअध्याय
 
अर्जुन उवाच
 
अर्जुन उवाच
पंक्ति 11: पंक्ति 15:
 
अधिभूत के नाम सों होत है  क्या?
 
अधिभूत के नाम सों होत है  क्या?
 
अधिदैव के नाम को  मर्म है  क्या?
 
अधिदैव के नाम को  मर्म है  क्या?
 
+
<span class="upnishad_mantra">
 +
अधियज्ञः कथं कोऽत्र देहेऽस्मिन्मधुसूदन।
 +
प्रयाणकाले च कथं ज्ञेयोऽसि नियतात्मभिः॥८- २॥
 +
</span>
 
हे मधुसूदन !  अधियज्ञ है क्या?
 
हे मधुसूदन !  अधियज्ञ है क्या?
 
यहि  देह में कैसे कहाँ कत है?
 
यहि  देह में कैसे कहाँ कत है?
 
और अंतिम काले योगी जन,
 
और अंतिम काले योगी जन,
 
कैसे केहि ज्ञान सों समुझत हैं?
 
कैसे केहि ज्ञान सों समुझत हैं?
 
+
<span class="upnishad_mantra">
 +
अक्षरं ब्रह्म परमं स्वभावोऽध्यात्ममुच्यते।
 +
भूतभावोद्भवकरो विसर्गः कर्मसंज्ञितः॥८- ३॥
 +
</span>
 
श्री भगवानुवाच
 
श्री भगवानुवाच
 
अविनाशी अक्षर ब्रह्म परम,
 
अविनाशी अक्षर ब्रह्म परम,
पंक्ति 22: पंक्ति 32:
 
तप त्याग दान और यज्ञ आदि,
 
तप त्याग दान और यज्ञ आदि,
 
सब कर्म  नाम सों जात कहे
 
सब कर्म  नाम सों जात कहे
 
+
<span class="upnishad_mantra">
 +
अधिभूतं क्षरो भावः पुरुषश्चाधिदैवतम्।
 +
अधियज्ञोऽहमेवात्र देहे देहभृतां वर॥८- ४॥
 +
</span>
 
अधिभूत जो द्रव्य कहावत है,
 
अधिभूत जो द्रव्य कहावत है,
 
उत्पत्ति विनाशन धर्मा हैं,
 
उत्पत्ति विनाशन धर्मा हैं,
 
मैं ही अधि यज्ञ हूँ यहि देहे,
 
मैं ही अधि यज्ञ हूँ यहि देहे,
 
अधिदैव  में होवत  ब्रह्मा हैं
 
अधिदैव  में होवत  ब्रह्मा हैं
 
+
<span class="upnishad_mantra">
 +
अन्तकाले च मामेव स्मरन्मुक्त्वा कलेवरम्।
 +
यः प्रयाति स मद्भावं याति नास्त्यत्र संशयः॥८- ५॥
 +
</span>
 
मन माहीं अटल विश्वास, हिया ,
 
मन माहीं अटल विश्वास, हिया ,
 
सों अंतिम काल जो ध्यान करै,
 
सों अंतिम काल जो ध्यान करै,
 
मोरो प्रिय मोसों ही मिलिहै,
 
मोरो प्रिय मोसों ही मिलिहै,
 
संशय यहि माहीं न नैकु करै
 
संशय यहि माहीं न नैकु करै
 
+
<span class="upnishad_mantra">
 +
यं यं वापि स्मरन्भावं त्यजत्यन्ते कलेवरम्।
 +
तं तमेवैति कौन्तेय सदा तद्भावभावितः॥८- ६॥
 +
</span>
 
तस-तस ही ताकौ ताय मिलै,
 
तस-तस ही ताकौ ताय मिलै,
 
जस भाव धरयो जीवन काले,
 
जस भाव धरयो जीवन काले,
 
जस चिंतन, तस ही चित्त बसे,
 
जस चिंतन, तस ही चित्त बसे,
 
कौन्तेय ! सुनौ अंतिम काले
 
कौन्तेय ! सुनौ अंतिम काले
 
+
<span class="upnishad_mantra">
 +
तस्मात्सर्वेषु कालेषु मामनुस्मर युध्य च।
 +
मय्यर्पितमनोबुद्धिर्मामेवैष्यस्यसंशयम्॥८- ७॥
 +
</span>
 
सों, हे अर्जुन! तुम जुद्ध करौ,
 
सों, हे अर्जुन! तुम जुद्ध करौ,
 
हर काल मेरौ सुमिरन करिकै,
 
हर काल मेरौ सुमिरन करिकै,
 
बिनु संशय तू मोसों मिलिहै,
 
बिनु संशय तू मोसों मिलिहै,
 
मन बुद्धि मोहे अर्पित करिकै
 
मन बुद्धि मोहे अर्पित करिकै
 
+
<span class="upnishad_mantra">
 +
अभ्यासयोगयुक्तेन चेतसा नान्यगामिना।
 +
परमं पुरुषं दिव्यं याति पार्थानुचिन्तयन्॥८- ८॥
 +
</span>
 
जिन रोक लियौ मन चहुँ दिस सों,
 
जिन रोक लियौ मन चहुँ दिस सों,
 
और ध्यान गहन अभ्यासन सों,
 
और ध्यान गहन अभ्यासन सों,
 
तिन नित्य निरंतर चिंतन सों,
 
तिन नित्य निरंतर चिंतन सों,
 
ही जाय मिलै , ब्रज नंदन सों
 
ही जाय मिलै , ब्रज नंदन सों
 
+
<span class="upnishad_mantra">
 +
कविं पुराणमनुशासितारमणोरणीयांसमनुस्मरेद्यः।
 +
सर्वस्य धातारमचिन्त्यरूपमादित्यवर्णं तमसः परस्तात्॥८- ९॥
 +
</span>
 
अणु सों अणु , धारक पोषक कौ.
 
अणु सों अणु , धारक पोषक कौ.
 
आद्यंत, अचिन्त्य,अनंता कौ,
 
आद्यंत, अचिन्त्य,अनंता कौ,
 
ज्योतिर्मय रवि सम, प्रभु को जो जन,
 
ज्योतिर्मय रवि सम, प्रभु को जो जन,
 
ध्यावत नित-नित्य नियंता कौ
 
ध्यावत नित-नित्य नियंता कौ
 
+
<span class="upnishad_mantra">
 +
प्रयाणकाले मनसाचलेन भक्त्या युक्तो योगबलेन चैव।
 +
भ्रुवोर्मध्ये प्राणमावेश्य सम्यक् स तं परं पुरुषमुपैति दिव्यम्॥८- १०॥
 +
</span>
 
तिन भक्त योग-बल के बल सों,
 
तिन भक्त योग-बल के बल सों,
 
भृकुटी के मध्य में प्राण धरै.
 
भृकुटी के मध्य में प्राण धरै.
 
हिय सुमिरन ब्रह्म कौ ध्यान अटल,
 
हिय सुमिरन ब्रह्म कौ ध्यान अटल,
 
ही अंतिम काल प्रयाण करै
 
ही अंतिम काल प्रयाण करै
 
+
<span class="upnishad_mantra">
 +
यदक्षरं वेदविदो वदन्ति विशन्ति यद्यतयो वीतरागाः।
 +
यदिच्छन्तो ब्रह्मचर्यं चरन्ति तत्ते पदं संग्रहेण प्रवक्ष्ये॥८- ११॥
 +
</span>
 
जेहि मांही विरागी प्रवेश करै,
 
जेहि मांही विरागी प्रवेश करै,
 
वेदज्ञ को 'ॐ ' भयौ जैसो,
 
वेदज्ञ को 'ॐ ' भयौ जैसो,
 
ब्रह्मचर्य धरयो जेहि कारण सों,
 
ब्रह्मचर्य धरयो जेहि कारण सों,
 
परब्रह्म कौ सार कह्यो तोसों
 
परब्रह्म कौ सार कह्यो तोसों
 
+
<span class="upnishad_mantra">
 +
सर्वद्वाराणि संयम्य मनो हृदि निरुध्य च।
 +
मूर्ध्न्याधायात्मनः प्राणमास्थितो योगधारणाम्॥८- १२॥
 +
</span>
 
वश में इन्द्रिन कौ विषयन सों ,
 
वश में इन्द्रिन कौ विषयन सों ,
 
हिय मांहीं करै स्थिर मन कौ.
 
हिय मांहीं करै स्थिर मन कौ.
 
स्थापन प्राण कौ मस्तक में,
 
स्थापन प्राण कौ मस्तक में,
 
अथ स्थित योग के धारण कौ
 
अथ स्थित योग के धारण कौ
 
+
<span class="upnishad_mantra">
 +
ओमित्येकाक्षरं ब्रह्म व्याहरन्मामनुस्मरन्।
 +
यः प्रयाति त्यजन्देहं स याति परमां गतिम्॥८- १३॥
 +
</span>
 
एक  'ॐ '  कौ अक्षर ब्रह्म महे,
 
एक  'ॐ '  कौ अक्षर ब्रह्म महे,
 
उच्चारत भये जिन प्राण तजे
 
उच्चारत भये जिन प्राण तजे
 
तिन पाया परम गति , बिनु संशय ,
 
तिन पाया परम गति , बिनु संशय ,
 
जिन अंतिम काले मोहे भजे
 
जिन अंतिम काले मोहे भजे
 
+
<span class="upnishad_mantra">
 +
अनन्यचेताः सततं यो मां स्मरति नित्यशः।
 +
तस्याहं सुलभः पार्थ नित्ययुक्तस्य योगिनः॥८- १४॥
 +
</span>
 
हे पार्थ ! मेरौ अविचल मन सों,
 
हे पार्थ ! मेरौ अविचल मन सों,
 
नित सुमिरन मन चित मांहीं करै
 
नित सुमिरन मन चित मांहीं करै

00:33, 11 जनवरी 2010 का अवतरण


किं तद्ब्रह्म किमध्यात्मं किं कर्म पुरुषोत्तम।
अधिभूतं च किं प्रोक्तमधिदैवं किमुच्यते॥८- १॥

अथ अष्टमोअध्याय
अर्जुन उवाच
हे पुरुषोत्तम ! यहि ब्रह्म है क्या?
अध्यात्म है क्या और कर्म है क्या?
अधिभूत के नाम सों होत है क्या?
अधिदैव के नाम को मर्म है क्या?

अधियज्ञः कथं कोऽत्र देहेऽस्मिन्मधुसूदन।
प्रयाणकाले च कथं ज्ञेयोऽसि नियतात्मभिः॥८- २॥

हे मधुसूदन ! अधियज्ञ है क्या?
यहि देह में कैसे कहाँ कत है?
और अंतिम काले योगी जन,
कैसे केहि ज्ञान सों समुझत हैं?

अक्षरं ब्रह्म परमं स्वभावोऽध्यात्ममुच्यते।
भूतभावोद्भवकरो विसर्गः कर्मसंज्ञितः॥८- ३॥

श्री भगवानुवाच
अविनाशी अक्षर ब्रह्म परम,
सत-चित-आनंदम, अर्जुन हे!
तप त्याग दान और यज्ञ आदि,
सब कर्म नाम सों जात कहे

अधिभूतं क्षरो भावः पुरुषश्चाधिदैवतम्।
अधियज्ञोऽहमेवात्र देहे देहभृतां वर॥८- ४॥

अधिभूत जो द्रव्य कहावत है,
उत्पत्ति विनाशन धर्मा हैं,
मैं ही अधि यज्ञ हूँ यहि देहे,
अधिदैव में होवत ब्रह्मा हैं

अन्तकाले च मामेव स्मरन्मुक्त्वा कलेवरम्।
यः प्रयाति स मद्भावं याति नास्त्यत्र संशयः॥८- ५॥

मन माहीं अटल विश्वास, हिया ,
सों अंतिम काल जो ध्यान करै,
मोरो प्रिय मोसों ही मिलिहै,
संशय यहि माहीं न नैकु करै

यं यं वापि स्मरन्भावं त्यजत्यन्ते कलेवरम्।
तं तमेवैति कौन्तेय सदा तद्भावभावितः॥८- ६॥

तस-तस ही ताकौ ताय मिलै,
जस भाव धरयो जीवन काले,
जस चिंतन, तस ही चित्त बसे,
कौन्तेय ! सुनौ अंतिम काले

तस्मात्सर्वेषु कालेषु मामनुस्मर युध्य च।
मय्यर्पितमनोबुद्धिर्मामेवैष्यस्यसंशयम्॥८- ७॥

सों, हे अर्जुन! तुम जुद्ध करौ,
हर काल मेरौ सुमिरन करिकै,
बिनु संशय तू मोसों मिलिहै,
मन बुद्धि मोहे अर्पित करिकै

अभ्यासयोगयुक्तेन चेतसा नान्यगामिना।
परमं पुरुषं दिव्यं याति पार्थानुचिन्तयन्॥८- ८॥

जिन रोक लियौ मन चहुँ दिस सों,
और ध्यान गहन अभ्यासन सों,
तिन नित्य निरंतर चिंतन सों,
ही जाय मिलै , ब्रज नंदन सों

कविं पुराणमनुशासितारमणोरणीयांसमनुस्मरेद्यः।
सर्वस्य धातारमचिन्त्यरूपमादित्यवर्णं तमसः परस्तात्॥८- ९॥

अणु सों अणु , धारक पोषक कौ.
आद्यंत, अचिन्त्य,अनंता कौ,
ज्योतिर्मय रवि सम, प्रभु को जो जन,
ध्यावत नित-नित्य नियंता कौ

प्रयाणकाले मनसाचलेन भक्त्या युक्तो योगबलेन चैव।
भ्रुवोर्मध्ये प्राणमावेश्य सम्यक् स तं परं पुरुषमुपैति दिव्यम्॥८- १०॥

तिन भक्त योग-बल के बल सों,
भृकुटी के मध्य में प्राण धरै.
हिय सुमिरन ब्रह्म कौ ध्यान अटल,
ही अंतिम काल प्रयाण करै

यदक्षरं वेदविदो वदन्ति विशन्ति यद्यतयो वीतरागाः।
यदिच्छन्तो ब्रह्मचर्यं चरन्ति तत्ते पदं संग्रहेण प्रवक्ष्ये॥८- ११॥

जेहि मांही विरागी प्रवेश करै,
वेदज्ञ को 'ॐ ' भयौ जैसो,
ब्रह्मचर्य धरयो जेहि कारण सों,
परब्रह्म कौ सार कह्यो तोसों

सर्वद्वाराणि संयम्य मनो हृदि निरुध्य च।
मूर्ध्न्याधायात्मनः प्राणमास्थितो योगधारणाम्॥८- १२॥

वश में इन्द्रिन कौ विषयन सों ,
हिय मांहीं करै स्थिर मन कौ.
स्थापन प्राण कौ मस्तक में,
अथ स्थित योग के धारण कौ

ओमित्येकाक्षरं ब्रह्म व्याहरन्मामनुस्मरन्।
यः प्रयाति त्यजन्देहं स याति परमां गतिम्॥८- १३॥

एक 'ॐ ' कौ अक्षर ब्रह्म महे,
उच्चारत भये जिन प्राण तजे
तिन पाया परम गति , बिनु संशय ,
जिन अंतिम काले मोहे भजे

अनन्यचेताः सततं यो मां स्मरति नित्यशः।
तस्याहं सुलभः पार्थ नित्ययुक्तस्य योगिनः॥८- १४॥

हे पार्थ ! मेरौ अविचल मन सों,
नित सुमिरन मन चित मांहीं करै
तिन योगिन कौ 'मैं' होत सुलभ,
वासुदेव कृपा बहु भांति करै