"द्वितीय अध्याय / द्वितीय वल्ली / भाग १ / कठोपनिषद / मृदुल कीर्ति" के अवतरणों में अंतर
Lalit Kumar (चर्चा | योगदान) (New page: {{KKGlobal}} {{KKRachna |रचनाकार=मृदुल कीर्ति}} {{KKPageNavigation |पीछे=द्वितीय अध्याय / प्रथम वल्ल...) |
|||
पंक्ति 9: | पंक्ति 9: | ||
<span class="upnishad_mantra"> | <span class="upnishad_mantra"> | ||
+ | पुरमेकादशद्वारमजस्यावक्रचेतसः ।<br> | ||
+ | अनुष्ठाय न शोचति विमुक्तश्च विमुच्यते ।<br> | ||
+ | एतद्वै तत् ॥ १ ॥<br><br> | ||
</span> | </span> | ||
पंक्ति 19: | पंक्ति 22: | ||
<span class="upnishad_mantra"> | <span class="upnishad_mantra"> | ||
+ | हँसः शुचिषद्वसुरान्तरिक्षसद्- <br> | ||
+ | होता वेदिषदतिथिर्दुरोणसत् ।<br> | ||
+ | नृषद्वरसदृतसद्व्योमसद्<br> | ||
+ | अब्जा गोजा ऋतजा अद्रिजा ऋतं बृहत् ॥ २ ॥<br><br> | ||
</span> | </span> | ||
पंक्ति 29: | पंक्ति 36: | ||
<span class="upnishad_mantra"> | <span class="upnishad_mantra"> | ||
+ | ऊर्ध्वं प्राणमुन्नयत्यपानं प्रत्यगस्यति ।<br> | ||
+ | मध्ये वामनमासीनं विश्वे देवा उपासते ॥ ३ ॥<br><br> | ||
</span> | </span> | ||
पंक्ति 39: | पंक्ति 48: | ||
<span class="upnishad_mantra"> | <span class="upnishad_mantra"> | ||
+ | अस्य विस्रंसमानस्य शरीरस्थस्य देहिनः ।<br> | ||
+ | देहाद्विमुच्यमानस्य किमत्र परिशिष्यते ।<br> | ||
+ | एतद्वै तत् ॥ ४ ॥<br><br> | ||
</span> | </span> | ||
पंक्ति 49: | पंक्ति 61: | ||
<span class="upnishad_mantra"> | <span class="upnishad_mantra"> | ||
+ | न प्राणेन नापानेन मर्त्यो जीवति कश्चन ।<br> | ||
+ | इतरेण तु जीवन्ति यस्मिन्नेतावुपाश्रितौ ॥ ५ ॥<br><br> | ||
</span> | </span> | ||
पंक्ति 59: | पंक्ति 73: | ||
<span class="upnishad_mantra"> | <span class="upnishad_mantra"> | ||
+ | हन्त त इदं प्रवक्ष्यामि गुह्यं ब्रह्म सनातनम् ।<br> | ||
+ | यथा च मरणं प्राप्य आत्मा भवति गौतम ॥ ६ ॥<br><br> | ||
</span> | </span> | ||
पंक्ति 69: | पंक्ति 85: | ||
<span class="upnishad_mantra"> | <span class="upnishad_mantra"> | ||
+ | योनिमन्ये प्रपद्यन्ते शरीरत्वाय देहिनः ।<br> | ||
+ | स्थाणुमन्येऽनुसंयन्ति यथाकर्म यथाश्रुतम् ॥ ७ ॥<br><br> | ||
</span> | </span> | ||
पंक्ति 79: | पंक्ति 97: | ||
<span class="upnishad_mantra"> | <span class="upnishad_mantra"> | ||
+ | य एष सुप्तेषु जागर्ति कामं कामं पुरुषो निर्मिमाणः ।<br> | ||
+ | तदेव शुक्रं तद्ब्रह्म तदेवामृतमुच्यते ।<br> | ||
+ | तस्मिँल्लोकाः श्रिताः सर्वे तदु नात्येति कश्चन ।<br> | ||
+ | एतद्वै तत् ॥ ८ ॥<br><br> | ||
</span> | </span> | ||
22:22, 5 जुलाई 2008 का अवतरण
पुरमेकादशद्वारमजस्यावक्रचेतसः ।
अनुष्ठाय न शोचति विमुक्तश्च विमुच्यते ।
एतद्वै तत् ॥ १ ॥
मानव शरीरी रूप पुर,ईश्वर का ग्यारह द्वारों का,
जीवात्मा को जीते जी, पूजा को पथ उद्धारों का।
वह शोक कारण रूप जग , बन्धन से छूटे मुक्त हो,
नचिकेता यह वह ब्रह्म है, तुम जिसके प्रति आसक्त हो॥ [ १ ]
हँसः शुचिषद्वसुरान्तरिक्षसद्-
होता वेदिषदतिथिर्दुरोणसत् ।
नृषद्वरसदृतसद्व्योमसद्
अब्जा गोजा ऋतजा अद्रिजा ऋतं बृहत् ॥ २ ॥
- परब्रह्म हंस बहुत ऋतं शुचि बृहत इसके रूप हैं,
- देवानुप्रिय गृह में अतिथि, वसु अन्तरिक्ष अनूप हैं।
- प्रभु व्योम स्थित ऋत प्रतिष्ठित, अग्नि होता यज्ञ में,
- भू- द्यु , गिरि, नद, अन्न, औषधि सब समाये अज्ञ में॥ [ २ ]
- परब्रह्म हंस बहुत ऋतं शुचि बृहत इसके रूप हैं,
ऊर्ध्वं प्राणमुन्नयत्यपानं प्रत्यगस्यति ।
मध्ये वामनमासीनं विश्वे देवा उपासते ॥ ३ ॥
दे उर्ध्व गति प्राणों को व जो अधोगति दे अपान को,
प्रभु स्वयम स्थित हृदय में, हैं शुचि प्रदेश महान को।
उन हृदय स्थित परम प्रभु का, देवता पूजन करें,
शुचि दिव्य शुभ गुण गण विभूषित ईश का वंदन करे॥ [ ३ ]
अस्य विस्रंसमानस्य शरीरस्थस्य देहिनः ।
देहाद्विमुच्यमानस्य किमत्र परिशिष्यते ।
एतद्वै तत् ॥ ४ ॥
- गमन शील हैं प्राण जीव के, यह कभी स्थिर नहीं,
- एक शरीर से दूसरे में, जन्म मृत्यु हो चिर यही।
- प्राण निकलें जब शरीर से, शेष क्या रहता कहो,
- जो शेष वह ही विशेष है, परब्रह्म अंश महिम अहो॥ [ ४ ]
- गमन शील हैं प्राण जीव के, यह कभी स्थिर नहीं,
न प्राणेन नापानेन मर्त्यो जीवति कश्चन ।
इतरेण तु जीवन्ति यस्मिन्नेतावुपाश्रितौ ॥ ५ ॥
न तो प्राण न ही अपान शक्ति से, जी सके कोई यहाँ,
जीवात्मा में मूल चेतन तत्त्व ब्रह्म है ऋत महा।
आश्रित हैं प्राण अपान दोनों, मरण धर्मा जीव में,
जीवात्मा बिन क्षण का न अस्तित्व पृथक सजीव में॥ [ ५ ]
हन्त त इदं प्रवक्ष्यामि गुह्यं ब्रह्म सनातनम् ।
यथा च मरणं प्राप्य आत्मा भवति गौतम ॥ ६ ॥
- नचिकेता प्रिय तुम जीव ब्रह्म के तत्व को मुझसे सुनो,
- हूँ प्रतिज्ञ तुमसे गौतमी, श्रवणीय तत्व को तुम गुनो।
- जीवात्मा का होता क्या है , मर के है जाता कहाँ,
- परब्रह्म का है स्वरूप कैसा ? मर्म कहता हूँ यहाँ॥ [ ६ ]
- नचिकेता प्रिय तुम जीव ब्रह्म के तत्व को मुझसे सुनो,
योनिमन्ये प्रपद्यन्ते शरीरत्वाय देहिनः ।
स्थाणुमन्येऽनुसंयन्ति यथाकर्म यथाश्रुतम् ॥ ७ ॥
स्व संस्कार व कर्मों के अनुसार ही सब जन्मते,
यहाँ कुछ बने जीवात्मा, कुछ कीट पशु कुछ जड़ लते।
यहाँ शुभ -अशुभ कर्मों के ही, अनुसार जड़ जंगम मिले,
जब ज्ञान तत्व विशेष , तब जीव ब्रह्म से जा मिले॥ [ ७ ]
य एष सुप्तेषु जागर्ति कामं कामं पुरुषो निर्मिमाणः ।
तदेव शुक्रं तद्ब्रह्म तदेवामृतमुच्यते ।
तस्मिँल्लोकाः श्रिताः सर्वे तदु नात्येति कश्चन ।
एतद्वै तत् ॥ ८ ॥
- प्रभु परम अति है, विशुद्ध तत्व है, ब्रह्म भी अमृत वही,
- विश्वानी विश्व का वास उसमें, एक शाश्वत ऋत वही।
- अतिक्रमण हीन विधान उसके, कर्म फलदाता वही,
- जागे प्रलय काले वही, तुम जिसके जिज्ञासु मही॥ [ ८ ]
- प्रभु परम अति है, विशुद्ध तत्व है, ब्रह्म भी अमृत वही,